Chceme le so zażëc
Tabaka
Tabaka jest bardzo kaszubską używką. Jeszcze nie tak dawno na Kaszubach prawie nie palono cigaretów, natomiast tabakę zażywali wszyscy, nierzadko nie wyłączając białek (kobiet). W towarzystwie, najgodniejsza osoba zażywała najpierw sama, po czym częstowała sąsiada, ten po zażyciu podawał tabakierę następnemu – tabakiera pełniła rolę „fajki pokoju”. O niektórych księżach opowiada się, że kazanie rozpoczynali od zażycia, a niekiedy i poczęstowania wybranych (poczęstowanie tabaką przez dobrodzieja było poczytywane za duży honor). Sygnałem do zażycia jest formuła „Chceme le so zażëc”.
Najbardziej charakterystycznym na Kaszubach rodzajem tabakiery jest rożek.
Z rożka tabakę sypie się do zagłębienia w nadgarstku, nie bez kozery zwanego „tabakierą anatomiczną” (fovea radialis). Najczęściej wykonywano rożki z formowanego na gorąco krowiego rogu. Dla bogatszych były rożki metalowe czy nawet bursztynowe, nieraz o wymyślnej formie (w Muzeum Kaszubskim w Kartuzach możemy np. obejrzeć bursztynową tabakierę w kształcie buta z wysoką cholewą). Róg Antoniego Abrahama, będący wówczas w posiadaniu śp. ks. Hilarego Jastaka, był wykorzystywany w kampanii wyborczej w 1989 roku.
Tabakę przyrządzano ucierając składniki w denicy – glinianej misie, której wnętrze, dla lepszego tarcia, wysłane było grubym piaskiem. Prawdziwi koneserzy i dziś przygotowują tabakę samodzielnie, nierzadko z tytoniu hodowanego samodzielnie, szczegóły przyrządzania utrzymując w tajemnicy. Obecnie tabakę, w wielu gatunkach, można kupić w sklepach z tytoniem. Jednak w latach 1996 – 2000 była ona produkowana wyłącznie w konspiracji domowymi sposobami, gdyż obowiązywał wówczas ustawowy zakaz obrotu tabaką. Zakaz ten wywołał ogromne niezadowolenie Kaszubów i dzięki naciskom rodzimych polityków został zniesiony.
Ustawa „O ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych” z dn. 9.11.1995, Dz.U. z 30.01.1996, zabraniała produkcji i wprowadzania do obrotu, „wyrobów tytoniowych bezdymnych”. W nowelizacji z 5.11.1999, Dz.U. z 3.12.1999, z zakazu tego wyłączono tabakę.
O rozpowszechnieniu tabaczenia, jak tez o ambiwalentnym do niego stosunku, świadczy obfitość piosenek, powiedzeń i wierszyków dotyzcących tego zwyczaju. Oto wierszyk zanotowany w Słowniku Sychty (V, 202):
Ten Lewińsczi i Kwidzińsczi
Mają nôłóg baro swińsczi
Róg òd knadżi w taszi mają
I w nim czôrny proch trzëmają.
A czéj òni so zażëją
Téj tak sobie dogadëją
Jakbë wzãlë pôrã krótczich
Òd nôlepszi pòlsczi wódczi.
Tôbacznictwo żyje – w 2003 r. w Chmielnie odbyły się pierwsze Mistrzostwa Polski w Zażywaniu Tabaki. Chcemë le so zażëc!
REGULLAMINA KARNA TÔBACZNIKÓW
na ùżitk wszëtczi przesłôwny “Pomoranii”
w Rokù Pańsczim 1981 przez Klawitra i Bobrowsczégò
w starokaszëbsczi mòwie pëszno ùłożonô
1. Co to je Karno Tôbaczników?
Karno Tôbaczników to je karno bënë Pomoranii.
2. Chto do negò karna nôleżi?
Do negò karna nôleżi ten, chto mô ùroczésto wrãczoną tôbaczérã.
3. Chto i z czëji wòlë tôbaczérë ùroczësto wrãcziwô?
Tôbaczérë ùroczësto wrãcziwô z swòji samo-wòlë Waspón Starosta.
4. Komu tôbaczérë wrãcziwô Waspón Starosta?
Tôbaczérë wrãcziwô Waspón Starosta temù, chto:
– je w “Pomoranii” wëżi rokù
– mô wąsë i bùksë
– znaje co to je tôbaka i jaczé mô zortë
– mòże zażiwac.
Wszëtkò sprawdzëc mùszi Waspón Starosta.
5. Na co le Waspón Starosta mùszi ùważac?
Waspòn Starosta mùszi ùważac żebë:
– nicht jegò wòlë nié wëkrãcôł
– nicht nôleżnëch mù profitów z negò wëbòru nié brôł
– wëżi 3 tôbaczników do negò karna nié przëjimôł.
6. Czéj bë Waspón Starosta nã Regullaminã zmienic chcôł, co robic mùszi?
Czéj bë Waspón Starosta nã Regullaminã zmienic chcôł, mòże to zrobic le ù “Czorlinsczégò” przë wãborkù gduńsczégò piwa i karna nëch tôbaczników przitomnoscë.
— Chcemë le so zażëc! —
i tłumaczenie na język polski:
REGULAMIN KLUBU TABACZNIKÓW
na użytek przesławnej “Pomoranii”1
w Roku Pańskim 1981 przez Klawitra i Bobrowskiego
w starokaszubskiej mowie pięknie ułożony
1. Co to jest Klub Tabaczników?
Klub Tabaczników to jest klub wewnątrz “Pomoranii”.
2. Kto do tego klubu należy?
Do tego klubu należy ten, komu uroczyście wręczono tabakierę.
3. Kto i z czyjej woli tabakiery uroczyście wręcza?
Tabakiery uroczyście wręcza ze swojej samo-woli Pan Starosta.
4. Komu tabakiery wręcza Pan Starosta?
Tabakiery Pan Starosta wręcza temu, kto:
– jest w “Pomoranii” więcej niż rok
– ma wąsy i spodnie
– wie, co to jest tabaka i jakie ma rodzaje
– może zażywać
Wszystko sprawdzić musi Pan Starosta.
5. Na co tylko Pan Starosta musi uważać?
Pan Starosta musi uważać, żeby:
– nikt jego woli nie przekręcał
– nikt należnych mu profitów z tego wyboru nie brał
– więcej niż 3 tabaczników do Klubu nie przyjmował.
6. Gdyby Pan Starosta ten Regulamin zmienić chciał, co robić musi?
Gdyby Pan Starosta ten Regulamin zmienić chciał, może to zrobić tylko u “Czorlińskiego”2 przy kuflu gdańskiego piwa i obecności członków tego klubu.
— Chcemë le so zażëc! —
1 Klub Studencki “Pomorania”
2 “U Czorlińskiego” – restauracja w Chmielnie, niegdyś chętnie odwiedzana przez członków Klubu
| Jakùż zrobic tobaczérã?
Ha, to nie je tak letkò jak to sã mëszli. To je nawetkã, dlô niechtërnëch, wiele gòrszô sprawa jak mëszlenié. Pierszim krokã przë robieniém roga, je dobëcé negò roga. Mùszimë jic na jachtã… jachtã na knadżi. Mòże to bëc blós jednô knaga, ale lepi sã jachtëje na wiôldżé karno – rëchli tedë jidze jakąs ùpòlowac. Jachta nie je letkô. Nót je òpasowac, abë nie zlapac prawie ti z priszczëcą na gãbie, abò ti òbarchniali òd BSE. Z taczich krów różk mòże bdze nawetka dobri, le na tobaka bądze dôwa za wiôldżi szmërgel w lepie. A te jesz czlowiek mòże blekac, abò mùczkac, abò rikac, abò… mëszlec, że je knagą, ë mlékò zaczic dawac, co kòl chlopa nie je letkò… Jak ju ùjachtarzimë ną knagã, te mùs je odcyc ji rodżi. Ë tuwò mómë problem z ekòlogama. Ti prawie nie chcą żebë knadżi bez rogów pò lące paradowalë. Wedle nëch lëchò to wëzdrzi. Nót je tedë kùpic z òdpùstë taczé plastikòwé rodżi, co sã swiécą, a przëprawic krowie na glowie miast nëch prôwdzëwëch. Ekòlodzë nie bdą mielë sã czegò czepiac, a knadżi bdą fejn wëzdrzëc… a fligrë bądą wiedzelë, dze mają lądowac. Jo, rodżi ju mómë. Terô mòżemë so sadnąc ë spòkójno zrobic różk. Nôprzód mùszimë rodżi we wòdze z bùlwòwima skórama wëwarzëc, bë no miãskò, co tak ù spódkù zwisô, òdpadlo. Pòtemù mòżemë je zjesc na pôlenkò. Jo! Czedë róg zrobi sã ju mitczi, te nót je wëcygnąc z niegò kòstkã, co tam jegò bënë je, a z ti prawie mòżna zupã ùwarzëc. Jak ju to wëcygniemë, te mòżemë robic dali. Gòrący róg wbijamë na klin. „Klina jaczégò” lepi nie ùżëwac – drzewiany je nôlepszi. Czedë ju wbijemë, te prosczimë jegò w madle, abë zrobil sã plaskati. Plaskati róg je nôbëlniészi, bò fejn mieszczi sã w paji ë w taszi. Terô mòżemë so jic na piwò, bò nôsz różk bez cali tidzéń mùszi sã czësto sóm plaskati robic. Pò tidzéniu, jak mómë nó to dosc kraftë, wëcygómë plaskatégò roga z madla. W dzubkù mùs je wëwiercëc dzurkã, bë tobakã mògla so fejn na rãkã sëpac. Pòtemù nôlepi so sadnąc na stólk ë fejn roga papiórã szlifòwac. Tak bez trzë dni rãczno… a masziną trzëdzescë minut. Trza le òpasowac, bë calégò nie zeszlifòwac. Czedë ju wëszlifùjemë, te nôstãpné je pòlerowanié pòlersczim wiksã, bë nôsz różk swiécël sã jak bùli jaje. Jak ju sã swiécy to znaczi, że je dobri do tobaczi. Aha, jesz nót je zrobic denkò na spódkù różka. Denkò robimë ze sztëczka roga ë sztëczka drzéwa. Ë tuwò mùszimë zôs jic na jachtã na ląkã, a te zarô w las na pachtã pò drzéwò. Në jo, jak ju zrobimë zamkniãcé, te mòżemë wsëpac w róg tobakã, ë zażëwac kùli le sã dô… Le tuwò zôs je jiwer, bò dobrą tobakã mùszimë sami so zasadzëc, pòdlewac, pielëc, wëżniwic, ùsztaplowac, sfermentowac, wësëszëc, pòcyc, chlądë przepôlëc, w donicë ùkrącëc, szpirtã òbònic, przesytkòwac, w różk wsëpac… a to ju za wiele kòsztô robòtë! Dlôte, nôlepi jic do krómù, ë kùpic so fejn różk z bëlną tobaką, co tam bënë jegò je |
Jak zrobić tabakierę?
Ha, to nie jest takie proste jak niektórzy myślą. Dla niektórych to nawet znacznie trudniejsze od myślenia. Po pierwsze trzeba zdobyć róg. Trzeba iść na polowanie… na krowy. Wystarczy jedna krowa, ale łatwiej polować na duże stado – prędzej się jakąś złapie. Polowanie nie jest łatwe. Trzeba uważać, by nie złapać krowy z pryszczycą na pysku albo szalonej od BSE. Z takiej krowy róg może być nawet dobry, ale tabaka będzie miała za dużego kopa. Jeszcze by człowiek zaczął beczeć, albo muczeć, albo ryczeć, albo… myśleć że jest krową i zacząć dawać mleko, a to dla mężczyzny nie jest łatwe… Jak już upolujemy tę krowę, to trzeba odciąć jej rogi. I tu mamy problem z ekologami. Bo oni nie chcą, żeby krowy bez rogów paradowały po łące. Twierdzą, że to źle wygląda. Trzeba więc kupić na odpuście plastikowe rogi, te świecące, i przyprawić je krowie zamiast prawdziwych rogów. Ekolodzy się nie przyczepią, krowy będą ładnie wyglądać… a samoloty będą widziały, gdzie lądować. No to mamy rogi. Możemy więc spokojnie przerobić je na tabakiery. Najpierw należy ugotować rogi w wodzie z obierkami od ziemniaków, żeby to mięsko, co na dole zwisa, odpadło. Możemy potem zjeść je na obiad. Kiedy róg już będzie miękki, trzeba wyjąć z niego ze środka kostkę – można będzie na niej ugotować zupę. Jak wszystko oderwiemy i wyjmiemy – możemy działać dalej. Gorący róg wbijamy na klin. Klina na kaca lepiej nie używać – drewniany będzie najlepszy. Jak włożymy, to zgniatamy go w imadle, żeby zrobił się płaski. Płaski róg jest najlepszy, bo dobrze leży w dłoni i mieści się w kieszeni. I możemy iść na piwo, bo róg będzie się wypłaszczał przez cały tydzień. Po tygodniu, jeśli nam starczy siły, wyjmujemy płaski róg z imadła i wiercimy w dzióbku dziurkę, żeby tabaka miała jak sypać się na rękę. Potem siadamy wygodnie na stołek i szlifujemy róg papierem ściernym… ze trzy dni ręcznie, a maszyną pół godziny. Trzeba tylko uważać, żeby całego nie zeszlifować. Jak wyszlifujemy to polerujemy pastą polerską, żeby róg świecił jak bycze jaja. Jak już świeci, to znaczy że jest dobry do tabaki. Aha, trzeba jeszcze zrobić denko. Robimy je z kawałka rogu i kawałka drewna. Czyli znowu idziemy na łąkę na polowanie, a potem na pachty do lasu. Jak wreszcie zrobimy zamknięcie, to możemy wsypać w róg tabakę i zażywać ile wlezie. I tu znowu kłopot, bo dobrą tabakę musimy sami zasadzić, podlewać, pielić, zebrać, złożyć, sfermentować, wysuszyć, pociąć, trochę przypalić, zemleć, skropić spirytusem, przesiać, wsypać do rogu… a to już za wiele pracy! Dlatego najlepiej iść do sklepu i kupić porządny róg z dobrą tabaką w środku – na przykład tutaj… Tłum. S. Geppert |
Wszystkie materiały
za: www.naszekaszuby.pl Autor: Stanisław Geppert, Roman Drzeżdzon (09.02.2008)
